1ο Κριτήριο Αξιολόγησης στο κεφ. "Οικονομία"

                              Ιστορία θεωρητικής κατεύθυνσης Γ’ Λυκείου

Διαγώνισμα στο κεφάλαιο «Οικονομικές εξελίξεις κατά τον 20ο αι.» [σ. 42-54]

ΘΕΜΑ Α1

α. Να δώσετε με συντομία το περιεχόμενο των ακόλουθων ιστορικών εννοιών:

• Αγροτική μεταρρύθμιση (Μονάδες 5)
• διχοτόμηση της δραχμής (Μονάδες 10)
• ΟΥΛΕΝ (Μονάδες 5)

β. Να προσδιορίσετε, αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι. (Μονάδες 5)

1. Το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα προκάλεσε αντίστοιχες εντάσεις με αυτές των άλλων βαλκανικών κρατών.
2. Η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας λειτούργησε ανασταλτικά για την ανάπτυξη του ελληνικού εργατικού κινήματος.
3. Το κόστος των Βαλκανικών πολέμων κλόνισε σε μεγάλο βαθμό την ελληνική οικονομία.
4. Η βρετανική εταιρία Πάουερ ανέλαβε την υδροδότηση της Αθήνας το 1925.
5. Η Τράπεζα της Ελλάδας ιδρύθηκε το 1927, έπειτα από τη σύμφωνη γνώμη της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας.

γ. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση στις ερωτήσεις που ακολουθούν. (Μονάδες 5)

1. Η υπερπόντια μετανάστευση στις ΗΠΑ:

α. οδήγησε τη χώρα σε εξωτερικό δανεισμό.

β. ενίσχυσε την οικονομία της υπαίθρου.

γ. ανέστειλε το ενδιαφέρον των ξένων επενδυτών.

δ. οδήγησε στην επιβολή διεθνούς οικονομικού ελέγχου.

2. Η κοινωνική ομάδα στην οποία στηρίχθηκε ο Βενιζέλος ήταν:

α. Η αγροτική τάξη των μικροκαλλιεργητών.

β. Η αστική τάξη και οι ομογενείς.

γ. Η εργατική τάξη.

δ. Οι μεγάλοι γαιοκτήμονες.

3. Η αποκατάσταση των προσφύγων έγινε χάρη:

α. Στην αξιοποίηση του ομογενειακού κεφαλαίου.

β. Στην διχοτόμηση του νομίσματος.

γ. Στην αξιοποίηση των μουσουλμανικών περιουσιών.

δ. Στον θεωρητικό δανεισμό από τους Συμμάχους.

4. Το κύριο παραγωγικό σύστημα που εφαρμόστηκε στα «τσιφλίκια» ήταν:

α. Ο θεσμός των κολίγων.

β. Η ενοικίαση γαιών με αντίτιμο το φόρο της επικαρπίας.

γ. Η μεταφορά ξένων εργατών από την Οθωμανική αυτοκρατορία.

δ. Η διανομή της γης σε μικρασιάτες πρόσφυγες

ΘΕΜΑ Β1: Λαμβάνοντας υπόψη το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο του παραπάνω αποσπάσματος: Να προσδιορίσετε και να αναλύσετε τους λόγους για τους οποίους εντάθηκαν την περίοδο αυτή (ιδιαίτερα μετά το 1909) τα αιτήματα για απαλλοτρίωση της γης στον ελληνικό χώρο και υπό ποιες συνθήκες αυτή πραγματοποιήθηκε. (Μονάδες 35)

Η κατάσταση της γεωργίας στις παραμονές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου

Παρόλο ότι ως το 1917 πολύ λίγα είχαν γίνει προς την κατεύθυνση μιας αγροτικής μεταρρυθμίσεως είναι γεγονός ότι ο Βενιζέλος και το κόμμα του υπήρξαν υποστηρικτές της μικρής οικογενειακής ιδιοκτησίας, πράγμα που ανταποκρινόταν στις επιθυμίες και την πολιτική μιας ανερχόμενης τάξεως επιχειρηματιών που ευνοούσε έναν καπιταλιστικό τρόπο οργανώσεως της παραγωγής. Ως την έκρηξη όμως του Α' Παγκοσμίου πολέμου, η κυβέρνηση δεν είχε ακόμα διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα αγροτικών μεταρρυθμίσεων και συνέχισε να μένει πιστή στην αρχή της σταδιακής απαλλοτριώσεως με αποζημιώσεις. Μετά την προσάρτηση της Μακεδονίας, όμως το πρόβλημα έγινε πιο πιεστικό. Η κατάσταση των αγροτών στη Μακεδονία ήταν πολύ χειρότερη από εκείνη των χωρικών της Παλαιάς Ελλάδος. Στην πραγματικότητα η κατάσταση τους δεν ήταν καλύτερη από την κατάσταση των δουλοπάροικων του Μεσαίωνα. Μετά μάλιστα την εισροή χιλιάδων προσφύγων σαν συνέπεια των Βαλκανικών πολέμων, κατάσταση αυτή χειροτέρεψε. Αργότερα, οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν από τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο είχαν σοβαρότατες επιπτώσεις στο αγροτικό πρόβλημα. Μετά το φθινόπωρο του 1915, οι βόρειες επαρχίες της Ελλάδος έγιναν πεδίο πολέμου. Η επικρατούσα ανασφάλεια και τελικά, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις, που επεκτάθηκαν και σε ελληνικές περιοχές, προκάλεσαν μαζική έξοδο των χωρικών προς τις πόλεις, όπου υπήρχε μεγαλύτερη ασφάλεια. Όπως ήταν φυσικό, η παραγωγή έπεσε απότομα στις περιοχές αυτές, ιδιαίτερα μετά την κατάληψη της ανατολικής Μακεδονίας από τους Βουλγάρους, τον Αύγουστο του 1916. Η κρίση στη Μακεδονία επιδεινώθηκε από την παρουσία 150.000 περίπου προσφύγων από τη Θράκη και τη Μικρά Ασία. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, η ανάγκη για μεταρρύθμιση έγινε εντονότερη και προωθήθηκε αποφασιστικά από τη μεταρρυθμιστική αριστερά της επαναστατικής προσωρινής κυβερνήσεως του Βενιζέλου.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ', σ. 75

ΘΕΜΑ Β2: Με βάση το παράθεμα και τις πληροφορίες που αποκομίσατε από το βιβλίο σας: α) Να σχολιάσετε τις συνθήκες υπό τις οποίες βρισκόταν η εργατική τάξη στην Ελλάδα κατά τα τέλη του 19ου αι. και τις αρχές του 20ου αι. και τους λόγους που ήταν αδύνατη η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος κατά την ίδια περίοδο. (Μονάδες 15) β) Να τεκμηριώσετε την άποψη του βιβλίου σας ότι «η Φεντερασιόν αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο για το διάδοση σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα». (Μονάδες 10)

Πηγή1: Ο εργασιακός Μεσαίωνας των μεταλλωρύχων του Λαυρίου

Για την πρώτη απεργία των μεταλλωρύχων του Λαυρίου, έχουμε πολύ λίγες πληροφορίες. Γνωστό μονάχα είναι πως η απεργία του 1883 είναι η πρώτη, όχι όμως και η τελευταία που έγινε στα μεταλλεία του Λαυρίου. Η δεύτερη απεργία έγινε το μήνα Ιούλη του 1887. Πρέπει να το τονίσουμε πως οι μεταλλωρύχοι του Λαυρίου δεν ήταν καθόλου οργανωμένοι στα χρόνια εκείνα. Το ταξικό τους ένστικτο όμως τους έσπρωχνε στην απεργία, γιατί περνούσαν μια ζωή σκυλίσια. Δούλευαν 12-14 ώρες και παίρνανε μεροκάματο από 2 ίσαμε 3 δραχμές. Αν ρωτάτε το που κοιμόντουσαν, θα φρίξετε διαβάζοντας τις εφημερίδες της τοτινής εποχής. Οι σκλάβοι της αρχαιότητας δε ζούσαν χειρότερα από τους νεότερους σκλάβους του Σερπιέρη. Εξάλλου δεν περνούσε βδομάδα που να μη σκοτωθούν κι ένας δύο εργάτες από τα βουλιμέντα και τα φουρνέλα. Στην θέση Δασκαλειό, εκεί που ήταν στα χρόνια εκείνα ανοιγμένο μεταλλείο, παραχώθηκαν πολλοί εργάτες, χωρίς η Εταιρεία να δώσει πεντάρα τσακιστή γι' αποζημίωση στις οικογένειες τους. Ακόμα οι παλιοί Λαυριώτες διηγούνται πως ο Σερπιέρης είχε φκιάσει στο δεύτερο πάτωμα του πηγαδιού της Καμάριζας, πλάι στη μηχανή, μια μαρμαρένια κάμαρα, κι' εκεί κρύβονταν τα πτώματα των σκοτωμένων από τα φουρνέλα και τα βουλιμέντα. Τη νύχτα ο καροτσέρης Κάλιος Μάνθος, από τους σπιτικούς του Σερπιέρη, μαζί με άλλους πιστούς της Εταιρείας βγάζανε στα κρυφά τα πτώματα και τα πήγαιναν και τα παράχωναν στα πεύκα του Άη Κωνσταντίνου. Έτσι, κάτω από τις συνθήκες αυτές, που θύμιζαν μεσαίωνα, οι μεταλλωρύχοι για δεύτερη φορά σηκώνουν κεφάλι κι' απεργούν.

Γ. Κορδάτου, Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, σ. 35

Πηγή 2: Το ιδρυτικό συνέδριο του Σ.Ε.Κ.Ε

Το πρόγραμμα που ψηφίζεται στο ιδρυτικό συνέδριο (του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος – Σ.Ε.Κ.Ε.) τον Νοέμβριο του 1918 ... ζητά σε ό,τι αφορά το πεδίο της οικονομίας: «Την δια νόμου καθιέρωσιν οκταώρου και Κυριακής αργίας, την ίδρυση υπό του κράτους ταμείων και συντάξεως και δωρεάν παροχήν ιατρικής περιθάλψεως και φαρμάκων. Ζητά επίσης την κατάργηση των εμμέσων φόρων, προοδευτική φορολογία στο εισόδημα και στα κεφάλαια, συμμετοχή του κράτους εις τα κέρδη των μεγάλων μονοπωλίων, εθνικοποίηση των συγκοινωνιών, των Τραπεζών, των μεταλλείων και συμμετοχή των εργατών εις την διοίκηση καθώς και την εθνικοποίηση των τσιφλικιών, των μοναστηριακών κτημάτων και την παραχώρηση των εις τας κοινότητας».

Κ. Μοσκώφ, Εισαγωγικά στην Ιστορία του Κινήματος της Εργατικής Τάξης, σ.413

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

Α1α

Αγροτική Μεταρρύθμιση = «Την κατάργηση δηλαδή ... και κοινωνικές συνθήκες» (σ. 42)

διχοτόμηση της δραχμής = «Το Μάρτιο του 1922 ... επαναλήφθηκε το 1926» (σ. 50)

ΟΥΛΕΝ = «Το πολεοδομικό συγκρότημα ... λίμνης στο Μαραθώνα»

Α1β: 1Λ, 2Σ, 3Λ, 4Λ, 5Λ, 6Λ

Α1γ: 1β, 2β, 3γ, 4α.

Β1. «Η Κατάσταση της γεωργίας στις παραμονές του Α’ ΠΠ»

ΘΠ: Το σύγχρονο παράθεμα αναφέρεται στις συνθήκες που επικρατούσαν στο χώρο της αγροτικής παραγωγής στην Ελλάδα στο διάστημα ανάμεσα στις παραμονές του Α’ ΠΠ (1909), μέχρι την αγροτική μεταρρύθμιση που πραγματοποίησε ο Βενιζέλος με την κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη (1917).

ΠΓ: Σύμφωνα με το απόσπασμα που παρατίθεται, μια πληθώρα παραγόντων συνέτειναν προς την κατεύθυνση της απαλλοτρίωσης των μεγάλων ιδιοκτησιών και της αναδιανομής της γης στη Θεσσαλία, αλλά και στις νεοαποκτηθείσες, από τους Βαλκανικούς πολέμους, περιοχές.

Βασικός παράγοντας είναι η ίδια η πολιτική που ακολουθεί στο βενιζελικό κόμμα, καθώς η μικρή οικογενειακή ιδιοκτησία που ακολουθεί μια αγροτική μεταρρύθμιση ευνοούσε την ανάπτυξη της τάξης των αστών επιχειρηματιών που υποστήριζαν τον Βενιζέλο (... ευνοούσε έναν καπιταλιστικό τρόπο ανάπτυξης ...).

Δεύτερος παράγοντας αποτέλεσε η προσάρτηση της Μακεδονίας και η οικτρή κατάσταση στην οποία βρισκόταν εκεί ο αγροτικός πληθυσμός, κατάσταση χειρότερη από εκείνη των αγροτών της Θεσσαλίας, της Στερεάς και της Πελοποννήσου, που σύμφωνα με το κείμενο «... δεν ήταν καλύτερη από την κατάσταση των δουλοπάροικων του Μεσαίωνα.».

Οι συνθήκες επιβαρύνθηκαν από την έλευση προσφύγων με τους Βαλκανικούς πολέμους, αλλά κυρίως με την έναρξη του Α’ ΠΠ, όπου η Μακεδονία έγινε πεδίο μαχών. Η ανασφάλεια που επέφερε ο πόλεμος ανάγκασε μεγάλος μέρος του αγροτικού πληθυσμού να καταφύγει στα αστικά κέντρα.

Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η πτώση της παραγωγής (ιδιαίτερα μετά την κατάληψη της ανατολικής Μακεδονίας από τη Βουλγαρία), και επομένως η διανομή γης αποτέλεσε ένα υποχρεωτικό μέτρο για την τόνωση της παραγωγής.

Επίσης, η αγροτική μεταρρύθμιση κατέστη σχεδόν υποχρεωτική με τον ερχομό 150.000 προσφύγων από τη Θράκη και τη Μ. Ασία.

ΒΛ: Επιπλέον λόγους μας παρέχει και το σχολικό βιβλίο, και σχετίζονται με

Τις άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν στη Θεσσαλία (αναχρονιστικός θεσμός των κολίγων, πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για κερδοσκοπία με την τιμή του σιταριού, σ. 43).

Τις τριβές που είχαν προκληθεί με αφορμή την αδυναμία της εφαρμογής της προηγούμενης μεταρρύθμισης του 1907 και τα γεγονότα στο Κιλελέρ.

Τους λόγους που αναφέρονται σχετικά με τους στόχους της μεταρρύθμισης Βενιζέλου (στήριξη και πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών, αποκατάσταση προσφύγων, αποφυγή κοινωνικών εντάσεων) . * [το τελευταίο μπορεί να έχει θέση συμπεράσματος]

Β2.

α) στοιχεία βιβλίου (σ. 46-47)

Λόγοι:

• συναντάμε μόνο σοσιαλιστικές ομάδες
• μικρή επιρροή σε σχέση με τη Δύση
• απουσία βιομηχανικών μονάδων
• πρόσκαιρο ή αλλοδαπό εργατικό δυναμικό
• πρώτες εξεγέρσεις στο Λαύριο
• επικράτηση Μεγάλης Ιδέας

στοιχεία πηγής

Συνθήκες:

• Δύο απεργίες στο Λαύριο (1885-1887)
• Παρά τη έλλειψη οργάνωσης προβαίνουν σε απεργίες (απελπισία – ταξικό ένστικτο)
• αφόρητες συνθήκες διαβίωσης και αμοιβών («σκυλίσια ζωή», «σκλάβοι»)
• επικίνδυνες συνθήκες εργασίας («σκοτωθεί»)
• καμία πρόνοια και ασφάλιση («πεντάρα τσακιστή για αποζημίωση»)
• συνθήκες Μεσαίωνα («θάβονταν κρυφά»)

β) Η τεκμηρίωση της πρότασης σχετίζεται με το ότι η Φενταρασιόν αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια οργάνωσης του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, μέσω της οποίας γεννήθηκαν η ΓΣΕΕ και το ΣΕΚΕ, το πρόγραμμα του οποίου παρατίθεται στο απόσπασμα, στο οποίο είναι σαφής η προσπάθεια ανάπτυξης της σοσιαλιστικής ιδεολογίας στην Ελλάδα, αφού περιλαμβάνει τα εξής αιτήματα:

Το παράθεμα αποτελεί απόσπασμα από το πρόγραμμα που ψηφίστηκε από το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ, και έχει ιδιαίτερη αναφορά στα αιτήματα που διατύπωσαν οι εργατικές συνδικαλιστικές ενώσεις όσον αφορά την οικονομία. Είναι η πρώτη φορά που οι εργατικές διεκδικήσεις παίρνουν μια τόσο συστηματοποιημένη μορφή και αυτό έγκειται κυρίως στους εξής παράγοντες:

• την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης, πόλης με βιομηχανικό υπόβαθρο και κέντρο ανάδειξης σοσιαλιστικών ιδεών (το ΣΕΚΕ αποτέλεσε εξέλιξη της Φεντερασιόν)
• την εμπλοκή της Ελλάδας σε διεθνείς υποθέσεις και τον αντίκτυπο που προκάλεσε η επανάσταση στη Ρωσία.
• την επίταση των δυσμενών συνθηκών εργασίας στην Ελλάδα, γεγονός που οδήγησε σε αύξηση των κοινωνικών πιέσεων.

Σε αυτό τον τελευταίο παράγοντα αναφέρεται το απόσπασμα που παρατίθεται. Η ανάγκη οργανωμένου εργατικού κινήματος σχετίζεται άμεσα διεκδικήσεις στο χώρο της εργασίας και της ασφάλισης («καθιέρωσιν οκταώρου και κυριακής αργίας, την ίδρυση υπό του κράτους ταμείων και συντάξεως και δωρεάν παροχήν ιατρικής περιθάλψεως και φαρμάκων»), εφόσον οι συνθήκες στην Ελλάδα ήταν ακόμα πρωτόγονες. Επίσης, το κίνημα πλέον αποκτά και έναν ευρύτερο ιδεολογικό προσανατολισμό με αιτήματα που χαρακτηρίζονται από την σοσιαλιστική ιδεολογία («συμμετοχή του κράτους στα κέρδη των μονοπωλείων και  εθνικοποίηση των τσιφλικιών, των μοναστηριακών κτημάτων»).

Επιμέλεια Κριτηρίου: Σταματέλος Χρήστος, Φιλόλογος